Zeinek erre nahi ditu hondakinak? (eta 18)
Zeinek erre nahi ditu hondakinak? (eta 18) –
2011-04-19
Arazo dira hondakinak, aprobetxatu ezean, CO2 eta negutegi efektuan eragina duten bestelako gasak isurtzen dituztelako airera; lurrak ere kutsatzen dituztelako; leku asko okupatzen dutelako zabortegietan; eta higiene aldetik ere oso txukunak ez direlako. Europa hegoalde honetan tradizio izan da, bizpahiru hamarkadatan, hondakin guztiak nahastuta bildu, zabortegietara bota, eta haietatik ezer ez aprobetxatzea. Kleenexaren aroa izan da: asko produzitu, asko kontsumitu, zabor asko sortu, petrolio asko erre eta dena bota. Baina gauzak aldatzen ari dira.
Europa osoko komunikabideetara salto egin zuen, 2009an, Napoliko (Italia) hondakinen krisiak, baina ezer gutxi esplikatu zen haren mamiaz. Aurten Hernanin izan dira bi italiar: Roberto Cavallo eta Rossano Ercolini. Biek ere urteak daramatzate Italian hondakinen kudeaketaren bueltan lanean, eta atez ateko hondakinen bilketa eta zero zabor programak abian jartzen aitzindari izan dira. Haiek azalduta, hauxe da Italian hondakinekin dagoen arazoa: mafiak kudeatzen ditu zaborrak. Bai, mafiak.
Mafia dagoen tokian, diru usaina dago. Edo bestela esanda, diru usainik egon litekeen tokian, han dago mafia. Eta Italiakoak ondo usnatu ditu hondakinen aprobetxamenduak. Kontua da hondakin arriskutsuak jasotzeagatik diru gehiago kobratzen dutela hondakinen kudeatzaileek. Mafiak antolatutako enpresek, zaborra bildu bai, baina erre egiten zuten, errauste plantarik gabe, kontrolik, baimenik eta eskrupulorik batere gabe. Hartara, haiek kudeatutako zabortegietan leku gehiago gordetzen zuten dirua ematen duten hondakin arriskutsuentzat. Hiri hondakin gehienek ?paperak, kartoiak, plastikoek, frakzio organikoak…? ez dute dirurik ematen, hondakin arriskutsuen aldean. Kontua da hainbesterainoko zabor kopuruak erre zituztela, kontrolik gabe, nonahi, erraustutako hondakin horiek lurrak kutsatu zituztela; hortik landareetara pasatu zen kutsadura; hortik abereengana; eta hortik, ezin bestela, izakien elikadura katera(73). Alemaniaraino ere eraman zituzten hondakinak; baina Alemaniak muga itxi zion, halako batean, trafiko horri. Egoera horri erantzuteko asmatu zuten atez atekoa Italian, eta hark jaso zuen erantzunaren adibidea eman zuten Cavallok eta Ercolinik: atez atekoa hastear zen Ottavianon ?Italian 1.500 herritako 15 milioi biztanle ingururen hondakinak biltzen dituzte atez ateko eredu ezberdinekin?, eta udalak herritarrei banatu behar zizkien hondakinentzako baldeak biltegi batean zeuden jasota; banaketa hasi baino egun batzuk lehenago, erre egin zuten biltegia, nahita. Mafia izan zen, esan beharrik ez dago. Astebetean, ontzi berriak ekarri eta banatu zituzten, nolanahi ere.
Mafiarena, muturreko jazoera da. Baina, beste maila batean, hondakinei buruzko interesak antzekoak dira han eta hemen. Dirua usnatzen den tokian sartzen dira enpresak, eta enpresei laguntzeko borondate ona duten administrazioak, eta arazoak konpontzeko teknologia ezin hobeak dituzten Sener edo Tecnalia bezalako ingeniaritzak eta ikerketa poloak. Atez ateko bilketarako ontziak erretzera ez dira iritsiko, baina trikimailu eta jukutria juridiko guztiak baliatuko dituzte hondakinen negozioa zapuztu nahi dutenen aurka. Horren adibide hutsa baino ez da azken hilabeteotan PSOE eta Hamaikabat alderdiek atez ateko hondakinen bilketaren aurka hartu duten jarrera. Eta emaitza izan da San Marko Mankomunitatea (Donostialdea eta Oarsoaldeko hondakinak kudeatzen dituen erakunde publikoa) kolorez aldatu dela. Duela hiru urtetik hona Ezker Batua (eta Alternatiba) eta ezker abertzalearen esku izan da mankomunitatea, eta atez ateko hondakinen bilketa sustatu du erakundeak (horren adibide izan da Usurbilen, Hernanin eta Oiartzunen hondakinak biltzeko modu hori martxan jartzea). Hondakinak erraustu nahi dituztenentzat, urrunegi joan da mankomunitatea, eta ezker abertzalea eta Ezker Batua mankomunitateko gobernu karguetatik kendu dituzte.
Italiatik Gipuzkoara, bitartekoak mudatzen dira; eta xedeak?
Edozein kasutan ere, garaiak aldatzen ari dira. Xabier Garmendiak dioen legez, hondakinak «baliabideak» dira orain. Cinco días kazeta are eta zehatzagoa da: hondakinak «energia» dira. Funtsean, gauza bera da. Modu batean edo bestean, hondakinak ez dira gehiago izango erabili eta botako diren azpiproduktu haiek. Aprobetxa litezkeen eta aprobetxatu behar diren lehengaiak dira. Horrek berdin balio du zero zabor programak abian jarri nahi dituztenentzat eta hondakinak erraustu nahi dituztenentzat. Badirudi kleenexaren aroa amaitzeko bidean dela.
Europako Batasunak 2016an zabortegiak ixteko agindua emana du; datu hori ere aintzat hartzekoa da. Hondakinen kudeaketan nolabaiteko zerikusia izan dezaketen eragile guztiak ?administrazioak, hondakinak kudeatzen dituzten enpresak, herritarrak…? eta hor interesik izan dezaketen eragile berriak ?ingeniaritzak, energiaren industria eta energia kontsumitzaile handiak eta zementu fabrikak, esaterako? tesitura batean jartzen ditu erabaki horrek: zer egin hondakinekin aurrerantzean?
ISR fundazioak ?besteak beste, Xabier Garmendia, Iosu Madariaga, Jose Ignacio Elorrieta eta Nicolas Gaminde bazkide dituen horrek? hautua egina du: «Gaur egun birziklatzea ez da errentagarria beste aukera batzuen aldean». Duela sei urte Barakaldon egindako topaketen aurkezpenerako idatzitako esaldi horretan idatzia dagoen «beste aukera batzuk» horien artean nabarmenena hondakinak erretzea da, energia sortzeko. Zero zabor programak eta hondakinak erraustea, aurrez-aurre jarritako bi eredu dira: hondakinak aprobetxatzeko bi eredu antagoniko. Batak bestea ezinezko bihurtzen du, eta alderantziz: konpostatzen dena ezin da erre, eta erretzen dena ezin da konpostatu. Industriarentzat arriskua dira zero zabor programak eta atez ateko hondakinen bilketa, mehatxuan jartzen baitute «hondakinak balioztatzearen» paradigma teknologikoa. Hondakinak murriztu, berrerabili eta birziklatzeko paradigma zabaltzen bada, zer erreko du industriak?
Petrolio, gas eta ikatz biltegien misterioa hor dago, batetik: zenbat urte iraungo duten, alegia. Luc Werringek Berria kazetan jaurtitako ideia ere nabarmena da, bestalde: «Isurtzen den CO2aren erdia baino gehiagok energiaren ekoizpenean du jatorria». Kapitalismoak, produkzio eta kontsumo erritmoari eutsi nahi badio, BPG Barne Produktu Gordinaren hazkundeari eutsi nahi badio, asmatu beharko ditu energia eskuratzeko bitarteko berriak. Horretan ari dira energia nuklearra promozionatzen ari direnak, eta horretan energia berriztagarriak promozionatzen ari diren asko. Xabier Garmendiak berak ohartarazi du: «Gero eta ingurumen baldintzapen gehiago izango dituen, eta urriago eta garestiagoa izango den energia etorkizun batera goaz». Energia krisia ate joka dago; elektrizitaterik bermatu ezin bada ?edo industriarentzat prezioak garestitzen badira?, akabo industria, eta akabo BPGren hazkunde amaigabea.
Alde horretatik, energia kontsumo handiak dituzten enpresentzat, gastua murrizteko aukera bat da, petrolioaren deribatuen ordez ?kokea, esate baterako?, hondakinak erretzea. Eta, horien artetik, zementu fabrikak dira errausteko aukera gehien dutenak, labeetan zuzenean erre ditzakete eta hondakinak, eta paper fabrikak ere hor daude. «Uraren atzetik, zementua da lurrean gehien kontsumitzen den sustantzia, eta eraikuntzako produktu funtsezko eta ordezkaezina», esana dute CEMA fundazioak eta Oficemen patronalak. Horixe da zementuak duen indarra: ez da, agian, industriarik sendo eta esanguratsuena izango, baina hura gabe, porlanean oinarritu den garapen eredua kolokan dago, eta horrek ematen dio presio talde gisa jokatzeko indarra sektoreari. Energia xahutzaile eta CO2 kontsumitzaile handienetako bat izateak ere posizio berezia ematen dio zementuaren sektoreari, gai horiez eztabaidatu eta erabaki behar den lekuan egoteko. Pentsatzekoa da ahalegin publiko eta pribatuak egingo dituela zementuaren industriak, hondakinetako baliabide horiek guztiak konposta eginda alferrik gal ez daitezen.
Artikulu honetan jasota gelditu dira zementuaren industria, xede horrekin, egiten ari den esfortzuak. Ez praktikoak soilik, baita teorikoak ere: Nicolas Gamindek ematen dituen eta CEMAk antolatzen dituen hitzaldiak dira lekuko. Ahalegin horrek bat egin du, bestalde, zementu enpresen kontsumo indizeen azken urteko beherakada izugarriarekin eta Espainian eta Hego Euskal Herrian etxegintza ezagutzen ari den krisiarekin. Hondakinak errausteko beharra areagotu besterik ez du egin horrek, sektoreak hogei urte baino gehiago daramatzan arren ahalegin horretan.
Esfortzu horrek guztiak baditu konpentsazioak, bestalde. Hondakinak erretzeak ez du balio, soilik, zaborraren arazoa begien bistatik desagerrarazteko eta produkzio kostuak murrizteko. CO2 deritzon auzo aspergarri horren isuriei aurre egiteko ere balio du ?ustez bakarrik: 2009an 300.000 tona CO2 isuri zituen Zabalgarbik airera?. ISR fundazioaren eta Xabier Garmendiaren teorizazioak hortik doaz, behintzat, eta haiei kasu egin diete enpresek eta administrazioek. Gorka Bueno irakasleak eman ditu arrazoi batzuk, kontrakoa pentsatzeko ere: alegia, errauste plantek CO2 isurtzen dutela, uste eta behar baino gehiago. Baina, ondorio praktikoetarako, legeek balio dute. Eta legeek diote hondakinak errausteak energia berriztagarrien kategorian sartzen direla. Hortaz, energia berriztagarria sortzeagatik Espainiako Gobernuak emandako sariak jaso ditzakete errauste plantek?Zabalgarbik diru laguntza horiengatik salbatu zuen, preseski, 2009ko jarduera?, eta energia sortzeko beste prozesu batzuen aldean abantailak eskaintzen ditu. Ziklo konbinatuetan gasa erretzen da, erregai fosil bat, eta beraz ziklo konbinatuek sortutako energiak baino lehentasun gehiago du errauste plantek sortutakoak, merkatuan saltzerakoan(74).
Azken buruan, pentsatzen da CO2 isurketak murrizten direla hondakinak erretzean, hondakinen parte batek CO2 isurketa neutroa duelako ?artikulu honetan agertzen denez, hori ere eztabaidatzeko modukoa den arren?. Espainiak, 2008rako, %27 murriztu behar zituen CO2 isuriak, Kyotoko Protokoloa betetzeko ?%8 murriztu zituen; pentsatzekoa da gainditu zuen %19 hori «isurketa eskubideak» erosiz estaliko zuela?. Jatorri fosila duten energia produktuak energia berriztagarriengatik ordezkatzeak lagundu egiten du helburu horretan. Hondakinak erretzen dituzten enpresei ere abantailak eskaintzen dizkie. Sektore bakoitzak ezarrita ditu CO2 isurketa mugak; horiek gaindituz gero, «isurketa eskubideak» erosi behar dituzte, edo produkzioa murriztu. «Isurketa eskubiderik» erosi gabe eta produkzioa murriztu gabe lanean jarraitzeko modua da hondakinak erretzea, zementuaren industriarentzat adibidez. Ikusten denez, hondakinak erretzeak era anitzetara eta bide ugaritatik ematen ditu konpentsazioak, konposta egiteak ez bezala.
Baina, horretaz guztiaz aparte, hondakinen kudeaketan aritu direnak ere aldatzera behartu ditu kleenexaren aroaren amaierak. Hirietako hondakinak bildu eta zabortegietan pilatzea izan da, urtetan, FCCren negozioa. Orain hasia da errauste plantak kudeatzen ?Zabalgarbin?, eraikitzen ?Alcala de Henaresen?, zabortegietan parke eolikoak jartzen ?Ingalaterran?… Zaborrari aprobetxamendua ateratzeko bideak bilatzen ari dira sektoreko enpresak ere, eta enpresa berriak sortzea eragin du honek guztiak ?Neuciclaje bera izan liteke adibide, enpresa berria ere ez den arren?. Eragile berriak agertu dira hondakinen kudeaketaren negozioan; adibidez, Gipuzkoako errauste planta eraikitzeko aurkeztuko diren enpresen artean badira eraikuntza talde batzuk, eta Mondragon Korporazioa, beste askoren artean. Eta ikerketa lerro mamitsuak ere ireki dira, Tecnalian adibidez, hondakinen aprobetxamenduari buruz. Eragile horiek guztiak lerratu dira, batzuek nahita, besteak konturatu gabe, hondakinak erraustearen aldeko politiketara.
Garapen berriek, bestalde, teknologia berriak eskatzen dituzte, Josu Jon Imazi esatea gustatzen zaion legez. Jorge Sendagorta Senerko presidentearen esaldi antologikoa oroitzea besterik ez dago, teknologiak garatzen dituzten enpresen eragina neurtzeko: «Konponbidea geneukanez, [Zabalgarbiko] planta sustatzea erabaki genuen». Dirua dagoen tokian teknologia dago; edo alderantziz esan behar ote da, teknologia dagoen tokian dirua dagoela? Erabakiak hartzen dituztenen ?ustez, politikarien? eta zientifikoen arteko zubitzat aurkezten du beren burua ISR fundazioak, esaterako. Teknokrazia goia jotzen ari da: zientifikoek erakutsi behar diete politikariei zer eta nola egin behar den. Oso zabaldurik dagoen eta kazetariek elikatzen duten teknologiarekiko lilura neurrigabe batek laguntzen du hori guztia, bestalde. Miresmen itsua sortzen du ikerketa eta garapenak. Miresmen itsua, eta diru iturri itsua.
Diruak familiak banatzen ditu, baina baita familiak sortzen ere. Hartara, ez da arraroa interes komunetan bat egitea. Artikulu honetan ageri den enpresen zerrenda izan liteke horren ?eta endogamia kapitalistaren? erakusle; baina, hondakinen kasu honetarako, bi enpresa ageri dira nabarmen: FCC eta Sener. Izan ere, familia handi bat da Sener, eta beste familia handi bat FCC. Batzuen eta besteen interesak ez dira beti bat etorriko, baina Zabalgarbiko errauste plantaren heren bat dute bakoitzak. Oso adierazgarria da FCCk bere barruan duela Cementos Portland Valderribas ?eta harentzat lan egin izan duela Nicolas Gamindek, eta harentzat lan egiten dutela Jose Ignacio Elorrietak eta Nicolas Redondo Terrerosek, eta Carlos Urzelaik?, Lemoan eta Olaztin fabrikak dituen hori. Eta oso adierazgarria da Cementos Lemonak ?azken buruan, FCCk? eta Cementos Rezolak Neuciclajeren heren bana dutela. Eta, honezkero, ezaguna da Neuciclajeren sortzaileak, Xabier Garmendiak, idatzi dituela Gipuzkoako eta Bizkaiko hiri hondakinen kudeaketa planak, besteak beste.
Artikulu honetan ematen dira hondakinak errausteko egon litezkeen argudioen eta arrazoien bilduma bat. Eta arrazoi horien matazari tiraka atera dira aktoreak: artikuluaren hasieran galdegai ziren horiek, «nork erre nahi ditu hondakinak?» eta «nork irabazten du hondakinak erraustuz?» galderen itzalean zeudenak. Gipuzkoako, Bizkaiko eta Nafarroako hondakinen kudeaketa planak ez dira, azken buruan, aktore horiek darabiltzaten xedeen ispilua baino askoz gehiago. Hondakinak erretzea ez baita errentagarria ingurumenaren ikuspegitik, bai ordea ikuspegi ekonomikotik. Hondakinak erraustea ez baita hondakinentzako konponbidea, kapitalismoak etengabeko hazkundea hauspotzeko asmatu duen azken teknologia baizik.
————————-
(73) Paris inguruko errauste plantei buruz egindako ikerketa zenbaitetan frogatu dute, baita ere, behien esnera igaro zirela errauste-plantek igorritako metalak.
(74) Zabalgarbik sortzen omen duen energia berriztagarriari buruz luze eztabaida liteke. Errauste planta martxan jarri zenean, 2005ean, EEEk item edo kontzeptu berri bat erantsi zuen Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan sortutako energiari buruzko zenbaketari buruzko txostenean: «Sorkuntza termiko berriztagarria». Zabalgarbik sortu behar zuen ustezko energia berriztagarria zenbatzeko agertu zen kontzeptu berria txostenean, baina 2007an txostenetik desagertu egin zen item berri hori. Kontua da, zenbaketa horretan agertzen zela Zabalgarbik sortzen duen energiaren gehiena gas naturalari esker sortzen duela, eta hondakinak erretzetik sortzen duen energia hutsaren parekoa dela. Guztiz zalantzan jarri beharrekoa da, beraz, errauste planten efizientzia energetikoa, eta errauste plantek energia berriztagarriaren kategoriaren barruan egon behar ote duten.
Inork artikulu segida hau osorik irakurri nahiko balu, ZuZeun bertan edo jatorrizko blogean irakurri ahal du.
Zeinek erre nahi ditu hondakinak? (eta 18)
